Kun je zonder woorden meer zeggen dan met een goedgekozen zin? Onderzoekers van de Universiteit Utrecht (UU) en de Universiteit Leiden (LEI) zoeken het antwoord op die vraag op een wel heel bijzondere plek: muziekfestival Lowlands in Biddinghuizen. De projectleiders Gerlov van Engelenhoven en Tom Frijns experimenteren er met de kracht van stilte en synchroniciteit in communicatie.

Met het project ‘Sprekende Stiltes’ onderzoeken de onderzoekers hoe mensen met elkaar communiceren, juist wanneer taal (bijna) ontbreekt. “Normaal doen we deze experimenten in het lab, vaak met studenten”, vertelt Tom Frijns. “Lowlands biedt een diverser publiek.”

De tekst loopt door onder de foto.

Het experiment: Communiceren in Stilte

Midden op het festivalterrein nemen bezoekers plaats in een container. In groepen van 25 stappen ze binnen en krijgen ze een koptelefoon op. Voor hun ogen brengt bewegingskunstenares Loretta Lau een verhaal tot leven, zonder ook maar één woord te zeggen. Waar de ene helft enkel muziek en natuurgeluiden hoort, krijgt de andere helft tussendoor flarden van een gesprek te horen.

De tekst loopt door onder de foto.

“Soms vragen we deelnemers om de bewegingen van de kunstenares na te doen, zodat ze fysiek gaan synchroniseren”, legt Van Engelenhoven uit. Na het experiment volgt een korte vragenlijst. Wie begreep het verhaal beter: de luisteraars mét taal, of juist degenen voor wie taal helemaal afwezig was?

De onderzoekers vermoeden dat juist stilte en lichaamstaal zorgen voor diepere verbondenheid. “Taal is vaak dominant; zodra mensen flarden tekst horen, proberen ze rationeel te achterhalen wat er gezegd wordt. Zonder taal ontstaat juist meer ruimte voor interpretatie”, legt Van Engelenhoven uit.

Naast de vragenlijsten krijgen telkens vier deelnemers een hersenscanner op. “Zo kunnen we zien of er daadwerkelijk vergelijkbare hersengolven (synchronisatie) ontstaan”, aldus de onderzoekers.

In totaal doen 250 tot 300 festivalgangers mee aan het experiment. “Publiek werven is hier geen probleem: iedereen vindt het leuk om even binnen te lopen en mee te doen”, zegt Frijns.

De tekst loopt door onder de foto.

Communiceren in een tijd van polarisatie

Het onderzoek is volgens Van Engelenhoven juist in deze tijd van belang. “We leven in een tijd van polarisatie. Op sociale media draait het vooral om taal, wat conflict eerder doet escaleren. Lichaamstaal, houding en dergelijke spelen online een kleinere rol. Stilte wordt zelfs als negatief gezien. Maar soms kan juist een genuanceerdere, stillere vorm van communicatie mensen dichter bij elkaar brengen.”