FC Utrecht zal het in de tweede voorronde opnemen tegen het Moldavische Sheriff Tiraspol. Deze voetbalclub kent in Nederland en Europa weinig bekendheid, maar blijkt in Moldavië, en specifiek in de niet-erkende afscheidingsregio Transnistrië, onderdeel van een machtig bedrijf dat 60 procent van de economie in de regio zou beheren. Het bizarre verhaal achter de tegenstander van FC Utrecht, dat zo diepgeworteld is in de hoge kringen van Transnistrië, dat de regio in de volksmond ook wel de ‘Republiek van Sheriff’ wordt genoemd.

FC Utrecht weet na donderdagavond dat het Sheriff Tiraspol zal gaan treffen in de tweede voorronde van de Europa League. De club is volgens verschillende experts, zoals universitair docent Paschalis Pechlivanis (Universiteit Utrecht), vooral het ultieme propagandamiddel van het conglomeraat Sheriff Ltd. Voor Sheriff Ltd., en daarmee de regio Transnistrië, was het dus veel beter geweest als de heenwedstrijd in Tiraspol zou plaatsvinden om de regio in een goed daglicht te zetten, maar die vlieger gaat dus niet op.

Korte historie van Transnistrië

Transnistrië is in 1992 ontstaan na de val van de Sovjet-Unie, toen de pro-Russische regio zich in een korte burgeroorlog met steun van Rusland afscheidde van Moldavië uit angst voor een samenvoeging met Roemenië. Sindsdien opereert Transnistrië als een onafhankelijke staat met onder andere een eigen parlement, leger en valuta, ondanks dat Transnistrië niet erkend wordt door Rusland en andere landen en internationale organisaties. Rusland steunt de regio wel op politiek en economisch gebied, en heeft een militaire aanwezigheid geïnstalleerd uit vredesoverwegingen.

Sinds de oorlog tussen Oekraïne en Rusland zijn de spanningen toegenomen in Transnistrië, waardoor de politieke situatie in Transnistrië instabiel is en de veiligheidssituatie onvoorspelbaar volgens het Nederlandse Ministerie van Buitenlandse Zaken. Zo is er een energiecrisis in de regio ontstaan doordat Rusland geen (gratis/goedkoop) gas meer levert, en blijft het idee dat Rusland de Oekraïense kustplaats Odessa als landbrug zou willen gebruiken om Transnistrië of zelfs (een deel van) Moldavië te annexeren voor spanningen zorgen, volgens het Clingendael Instituut.

Spionnen van de Sovjet-Unie

De organisatie Sheriff Ltd. is in 1993 opgericht door Viktor Gushan, volgens RFE/RL een voormalig KGB-agent met de bijnaam ‘Sheriff’, en een pro-Russische oligarch. Gushan richtte het bedrijf samen met Ilya Kazmaly (eveneens een KGB-agent) op en kon dankzij sterke banden met Igor Smirnov, president van de regio gedurende 1991-2011, bedrijven en gebouwen opkopen die voorheen in handen waren van de Sovjet-Unie. Een recent onderzoek van HCSS toont bovendien aan dat Smirnov nauwe banden had met de machtige elite gedurende de tijd van de Sovjet-Unie en betrokkenheid heeft bij criminele netwerken in de regio.

Door de privatisering van verschillende bedrijven is er een monopolie ontstaan waarbij Sheriff naar verluidt zo’n 60 procent van de economie in de regio beheert en controleert, geeft ook UU-docent Pechlivanis aan. Het conglomeraat beheert dus de voetbalclub Sheriff Tiraspol, maar ook supermarktketens, tankstations, media, bouwbedrijven, banken, hotels, het enige mobiele netwerk in de regio, en meer. Volgens ingewijden is Sheriff Ltd. een corrupte onderneming die bovendien met regelmaat in verband wordt gebracht met schimmige praktijken als sigarettensmokkel en witwassen.

Tekst loopt door onder afbeelding.

Het is mede de reden dat lokale ondernemers weinig kans hebben om succesvol te worden, wat de lokale bevolking weinig hoopvolle vooruitzichten biedt. Daarnaast is het inwonersaantal al jaren aan het krimpen door vergrijzing en jongeren die de regio verlaten voor kansen in het buitenland.

Politiek vacuüm

Niet alleen op economisch vlak heeft Sheriff een enorme invloed, maar ook op politiek gebied is de macht van Sheriff immens – iets wat hand in hand gaat volgens Pechlivanis. Hij legt uit dat bijna iedereen in het parlement van Transnistrië verbonden is aan het Sheriff-conglomeraat: “In het verleden was er nog wat oppositie, maar dat is tegenwoordig niet meer het geval.”

Bovendien zouden tegenstanders van Sheriff Ltd. in het nauw gedreven worden, waarbij opsluiting of zelfs aanslagen op hun levens niet worden geschuwd. De tweede president van de regio, Yevgeny Shevchuk, beweert dat hij ontsnapt is aan een moordaanslag. Shevchuk uitte openlijk kritiek op Sheriff Ltd., wat hard aankwam bij het conglomeraat. Hij werd in 2017 – in absentie – voor 16 jaar cel en een boete van 36 miljoen dollar veroordeeld in Transnistrië wegens verduistering, omkoping en smokkel.

Tekst loopt door onder afbeelding.

Volgens OSW-onderzoeker Kamil Całus, een expert op het gebied van de politiek en economie in Moldavië, zijn 29 van de 33 parlementsleden actief bij de politieke partij van Sheriff Ltd.; Obnovlenie, wat in het Nederlands ‘vernieuwing’ of ‘hervorming’ betekent. Volgens Całus zijn de overige vier parlementsleden zakenmannen die direct werken bij Sheriff Ltd. en is de huidige president van Transnistrië onderdeel van Obnovlenie.

Pechlivanis speculeert hardop over de macht die Sheriff-baas Gushan zou hebben: “Hij heeft veel controle, of hij nou zichtbaar de president is of niet, maar hij heeft uiteindelijk wel de ultieme stem. Ik kan me niet voorstellen dat er een president in Transnistrië komt die de vijand is van Gushan.”

“Viktor Gushan is de persoon met de meeste invloed hier”

Ook universitair docent Anatoliy Dirun is van mening dat met de totale overmacht van Obnovlenie in het parlement, Sheriff Ltd. zonder enige twijfel de macht over de regering behoudt. “Viktor Gushan is de persoon met de meeste invloed hier, zowel op politiek als economisch vlak”, aldus Dirun, die in het verleden ook lid was van de Obnovlenie-partij.

Sportieve successen

In 1997 werd de voetbalclub Tiras Tiraspol opgericht, en een jaar later nam Viktor Gushan de club over en hernoemde de club naar zijn eigen organisatie: Sheriff Tiraspol. Met Gushan als president van de club promoveerde Sheriff Tiraspol naar de hoogste competitie van Moldavië, ondanks dat de club dus in Transnistrië ligt. In totaal heeft de club 21 keer het landskampioenschap, 13 keer de beker en 7 keer de supercup van Moldavië gewonnen. Het maakt Sheriff Tiraspol verreweg de meest succesvolle ploeg uit de Moldavische competitie.

Bovendien is Sheriff Tiraspol de eerste ploeg uit de Moldavische competitie die zich plaatste voor de Champions League (seizoen 2021-2022), met de 1-2 overwinning op Real Madrid in het Santiago Bernabéu als het kroonjuweel van hun Europese avonturen.

Uithangbord voor Transnistrië en Rusland

Sindsdien verlopen de Europese avonturen van Sheriff Tiraspol minder soepel en worden ze vaak uitgeschakeld in de voorrondes. Ondanks een aankoopbeleid waarbij vrijwel alleen maar buitenlandse spelers worden aangetrokken – met name uit Afrika en Zuid-Amerika. Echter, de voetbalclub is vooral een uithangbord voor de regio en Rusland, legt Mihai Isac, expert op het gebied van Moldavische politiek, uit aan Euronews.

Tekst loopt door onder afbeelding.

Het feit dat Gushan ook een Russisch paspoort heeft, benadrukt dit volgens Isac. “In het Moldavische voetbal is het algemeen bekend dat Sheriff een fenomeen is dat uitgebuit wordt door de pro-Russische media in Transnistrië of Moldavië. Daardoor wordt elk succes gepresenteerd als het succes van Transnistrisch voetbal, en in zekere zin het Russische voetbal”.

UU-docent Paschalis Pechlivanis vult aan: “Het propaganda-element is absoluut aanwezig bij Sheriff, in de zin dat het dé ‘soft power’ van Transnistrië is. Het is de meest succesvolle club en op symbolisch gebied de beste manier om Transnistrië uit te dragen naar het buitenland.” Dankzij deze ‘soft power’, waarbij er zonder geweld of dwang invloed wordt uitgeoefend, wordt bovendien het narratief van een succesvolle onafhankelijkheid verder gepresenteerd aan de buitenwereld.

Dubieus sportcomplex

In 2000 begon de bouw van het nieuwe Sheriff-sportcomplex ter waarde van circa 200 miljoen dollar, en het werd twee jaar later officieel in gebruik genomen. Vlak na de opening kwam voormalig FIFA-president Sepp Blatter langs, die de club prees voor het nieuwe complex: “Ik hoop dat Sheriff groot succes boekt in Europese competities in de toekomst”.  Het complex is zo’n 40 hectare groot en heeft verschillende sportaccommodaties, een academie en zelfs een hotel.

Tekst loopt door onder afbeelding.

Andere clubs in de competitie mogen alleen maar dromen van zo’n complex, en moeten vaak het stadion waarin ze spelen huren. Daarbij zou Sheriff Tiraspol in een gunstiger belastingregime vallen dan andere Moldavische clubs, omdat het in Transnistrië is gevestigd.

Onder het motto ‘Waar eenheid is, is overwinning’ opereert de club dus als een talentvolle en succesvolle voetbalclub die Transnistrië op de kaart moet zetten naar de buitenwereld. Maar zolang het Sheriff Ltd. van Viktor Gushan met de scepter zwaait en een vrije markt in Transnistrië tegenhoudt, zal de situatie in de regio volgens Pechlivanis niet verbeteren.