De singel in Utrecht is inmiddels alweer vijf jaar helemaal rond. Na jaren van verkeersdrukte en bouwputten kunnen bootjes weer een rondje om het historische centrum varen. In september vierde de stad het lustrum van de metamorfose van drukke autoweg naar een langgerekt groen stadspark. Maar wat heeft die verandering opgeleverd voor de natuur? DUIC ging op pad met stadsecoloog Albin Hunia.

“Een aanwinst van jewelste”, noemt Albin het nieuwe stuk singel. Op het wandelpad bij de Marga Klompébrug – vernoemd naar de minister die de Utrechtse singel rond 1970 een monumentenstatus gaf en zo voorkwam dat alle grachten gedempt zouden worden – wijst hij direct een weidebeekjuffer aan, een libellesoort. “En de blauwe juffer zie je hier ook vaak. Hiervoor was op deze plek geen dier te vinden.”

Tekst loopt door onder de foto

Albin doelt op de periode voor 2020. Het herstel van de singel, een megaproject, begon pas rond de eeuwwisseling. Ooit diende het water als verdedigingsgracht, ontstaan na het verkrijgen van stadsrechten in 1122. Maar in 1972 werd een deel van de Catharijnesingel gedempt voor de aanleg van de Catharijnebaan: een verdiepte autoweg dwars door de stad. Uit tellingen van de gemeente in 2002 blijkt dat er op een gemiddelde werkdag 15.000 motorvoertuigen door de Catharijnebaan reden.

Jarenlang protest van bewoners en initiatieven als ‘Utrecht Weer Omsingeld’ leidden uiteindelijk tot het besluit om het water terug te brengen. Het herstel nam bijna twintig jaar in beslag. 

Geluk bij een ongeluk

Toch had de singel er nooit zo uitgezien zonder de ‘historische vergissing’ van de autoweg, vertelt de stadsecoloog. “Doordat we dit gebied helemaal opnieuw mochten inrichten, konden we het in één keer goed doen. Het is nu een heel waardevol stuk natuur, met diverse planten en dieren en brede oevers.

Ook is er bijvoorbeeld een vleermuiskelder aangelegd bij het Paardenveld en nestplekken voor mussen in de Paardenveldbrug. Bij het oude deel van de singel vind je dit nog bijna niet, omdat rekening moet worden gehouden met ‘obstakels’ zoals monumentale bomen of particuliere kades.”

Hard en zacht

Het verschil tussen het oude en het nieuwe deel zit volgens Albin vooral in de overgang van water naar land. Bij de Sint Martinusbrug, een stukje ‘oude’ singel, wijst hij op een steile kade met ruige begroeiing. “Een egel redt zich daar nog wel, maar planten kunnen er niet wortelen omdat het water te diep is.”

Tekst loopt door onder de foto

In het nieuwe deel zijn juist flauwe oevers aangelegd, met vooroevers en kokosrollen in het water. “Daar kunnen planten op groeien en ontstaan schuilplekken en voortplantingsgebieden voor dieren als kikkers en vissen. Ook insecten zoals bijen, juffers en zweefvliegen zijn vooral bij de nieuwe singel veel te zien. Ook helpen de oevers en kokosrollen bij het verbeteren van de waterkwaliteit. Een kale bak water waar af en toe alleen een boot doorheen vaart, blijft troebel. Planten hebben juist een waterzuiverende werking.”

Functie voor de mens

Toch voldoet ook de nieuwe singel volgens Albin nog niet aan het ideale plaatje. “Je kunt in een stad geen perfecte natuuroevers maken, bijvoorbeeld met riet dat het water ingroeit. In deze smalle strook moet je fietsen, wandelen, vaarverkeer én natuur combineren. Stadsnatuur is ook voor mensen: om tot rust te komen, je hond uit te laten, je fit te voelen.”

“Utrecht is al wel gezegend met veel parken, maar er is weinig ruimte in de wijken’’, vervolgt hij. “Daarom werkt een uitgerekt stadspark zo goed: het leefgebied voor plant en dier wordt veel groter, maar ook voor de mens. En het is ook een uithangbord voor Utrecht: dit is veel mooier dan die bak asfalt van vroeger.”

Zwemmende ringslang

Ook voor het onderwaterleven is een ronde singel volgens Albin cruciaal. “Het leefgebied voor vissen wordt zo veel groter. Meer plekjes om te schuilen of voort te planten zorgt voor meer biodiversiteit en een betere waterkwaliteit. En het is ook gewoon leuk om dieren te zien.” 

Tekst loopt door onder de foto

Een voorbeeld van een nieuwkomer sinds 2020 is de zwemmende ringslang. “Die kan nu via de visdeurbel bij de Weerdsluis de singel in en zich verder verspreiden richting het Krommerijngebied.” Welke soorten vissen precies zijn teruggekeerd, worden tot nu toe vooral in kaart gebracht met de beelden van de Visdeurbel en ook via waarneming.nl, een website waar mensen kunnen aangeven welke dieren zij op welke locatie hebben gezien.”

Té goed gedaan

De singel zoals die er nu ligt, is aangelegd met de inzichten van tien jaar geleden. De stadsecoloog ziet kansen voor verbetering. “Ik zou nog meer zachte overgangen tussen water en oever willen. Dat is cruciaal voor bijna alle soorten, want dat levert veel meer groen op.”

Maar Albin benadrukt ook dat stadsnatuur verder gaat dan water en groen alleen. “Het is ook het samenspel tussen gebouwen, planten en dieren. Vroeger zaten huismussen, gierzwaluwen en vleermuizen tussen loszittende dakpannen. Maar nieuwbouw doen we vaak té goed, waardoor geen diertje er meer tussenkomt. Met neststenen en gaatjes in de muur proberen we dat te herstellen.”

Lessen geleerd

Ondertussen werkt de gemeente alweer aan een nieuw rondje, gebaseerd op het rondje singel. “Het project ‘Rondje Stadseiland’, een ringpark rond de nieuwe stadswijken zoals Kanaleneiland en de Merwedekanaalzone.” De lessen van de singel worden daar opnieuw toegepast. “In de binnenstad was de speelruimte beperkt. Hopelijk is er daar meer ruimte, al is het wel een uitdaging met het drukbevaren Amsterdam-Rijnkanaal.”

Ondanks de lustrumviering benadrukt Albin dat ook de singel nog steeds niet volledig af is. “Het water maakt wel een rondje, maar het parkrondje voor wandelaars kan nog niet worden gedaan zonder over te steken voorbij Paardenveld. Daar wordt de komende jaren nog hard aan gewerkt.” Maar volgens de stadsecoloog is het absoluut al een “geslaagd project”.